Co ma wspólnego budowa mózgu z empatią?

Czy wiesz, że w swoim mózgu masz zarówno ssaka, jak i gada? A w dodatku w naszym stresującym świecie to właśnie ssak i gad często dochodzą do głosu. Jest jednak sposób na to, by mieć w sobie i jednego, i drugiego, a jednocześnie w pełni korzystać z ludzkiego potencjału. Tym sposobem jest… doświadczenie empatii!

Czym jest empatia, a czym nie jest?

Dr Brene Brown w swoich książkach i publikacjach mówi o tym, że empatia, to CZYSTA OBECNOŚĆ. Słowo „czysta” nie jest przypadkowe. Znaczy ono, że empatia nie zawiera w sobie ani rad, ani pocieszeń, ani ocen, ani zobowiązania do odczuwania tego samego, co nasz rozmówca, ani nawet podzielania zdania/opinii, które ma osoba, którą obdarzamy empatią. To niesamowite, bo oznacza, że można obdarzać empatią nawet osobę, której nie lubimy albo z którą po prostu się nie zgadzamy! Empatia jest zatem towarzyszeniem drugiemu człowiekowi w przeżywaniu jego emocji, pełną koncentracją na nim.

Jak działa mózg?

Po co nam w ogóle empatia? Ktoś mógłby powiedzieć, że po to, by było więcej dobra na świecie, by ludzie lepiej się dogadywali, by było mniej konfliktów… Ale ja chciałabym zwrócić uwagę na inną kwestię, o której wciąż niewiele się mówi, a która bardzo wiele wyjaśnia. By móc to wytłumaczyć, trzeba przywołać wiedzę dotyczącą budowy mózgu. Można powiedzieć, że nasz ludzki mózg składa się z trzech części: mózgu gadziego (niewielki i położony u podstawy czaszki), mózgu ssaczego (ewolucyjnie wykształcił się nieco później i otoczył mózg gadzi) oraz kory nowej (swego rodzaju „kołderka” okrywająca całość). Teraz musimy nieco uruchomić wyobraźnię, by zrozumieć funkcje tych trzech części mózgu. 

Wyobraźmy sobie jakiegoś gada, np. krokodyla. Jego życie sprowadza się właściwie do kilku prostych rodzajów działań. Po pierwsze: atak – w celu obrony lub pozyskania pożywienia. Po drugie:  ucieczka – kiedy przeciwnik jest silniejszy. Po trzecie: „zamrożenie” – gdy gad próbuje się ukryć lub gdy temperatura jest zbyt niska, by jego metabolizm pozwolił mu na wykorzystanie w pełni swojego potencjału. Dokładnie za takie same funkcje (atak, ucieczkę i „zamrożenie”) odpowiada u człowieka mózg gadzi.

Teraz wyobraźmy sobie jakiegoś ssaka, np. psa. Milutkiego, który chce się bawić, merda ogonem, kiedy jest zadowolony, podaje łapę w zamian za smakołyki i uczy się coraz to nowszych sztuczek. Ale gdy wyczuwa niebezpieczeństwo, szczeka. Albo warczy, zanim ugryzie. Obserwując zachowanie psa, możemy dość trafnie odczytywać jego nastrój i widzimy, że potrafi się uczyć. Za to głównie odpowiada mózg ssaczy: za emocje oraz uczenie się.

Tak jak już wspomniałam, całość okrywa kora nowa. W tym miejscu wyobraźmy sobie właśnie wspomnianą wcześniej kołderkę, która nas otula, jest nam ciepło, przyjemnie, czujemy się spokojnie i łatwiej nam panować nad emocjami. Siedząc pod taką kołderką, z kubkiem herbaty czy kakao, jesteśmy w stanie wiele przemyśleć, przeanalizować, zdecydować z wyprzedzeniem, jak się zachowamy. I właśnie temu służy kora nowa – ma nam pomóc integrować, czyli łączyć wiele informacji, panować nad emocjami i je analizować.

Reakcja mózgu na stres

I teraz przechodzimy do meritum: kiedy pojawia się sytuacja stresowa (zarówno ta związana z czyimś zachowaniem, jak i ta spowodowana głodem, pragnieniem czy brakiem snu) nasza kora nowa „odsłania” mózg ssaczy, czyli przestaje działać. Nie mamy dostępu do jej funkcji. Gdy stres trwa dłużej albo jest wyjątkowo silny, wyłączają się również funkcje mózgu ssaczego, a co za tym idzie, pojawiają się problemy z koncentracją, zapamiętywaniem, uczeniem się. Aktywny pozostaje mózg gadzi. To wtedy najłatwiej nam wybuchnąć gniewem, unikać wykonania zadania albo wręcz zastygnąć w bezruchu, czyli zaprzestać jakichkolwiek działań.

CIEKAWOSTKA: nadmierna senność może być oznaką, że doświadczany  przez nas stres jest zbyt duży, by nasz układ nerwowy był w stanie się zregenerować. Wtedy senność jest oznaką „zamrożenia”.

By nasz mózg wrócił do równowagi, do czego potrzebne jest włączenie funkcji mózgu ssaczego i okrycie się kołderką w postaci kory nowej, możemy skorzystać z praktykowania empatii. Chodzi o to, by w skrócie opisać sobie daną sytuację, nazwać odczuwane emocje i zdiagnozować potrzeby, o których informują te emocje.

Jakie korzyści płyną z praktykowania empatii?

Kiedy nasz mózg jest zintegrowany, jesteśmy w stanie w pełni korzystać z naszych zasobów, czyli ze spokojem wysłuchiwać narzekania męża czy żony, spojrzeć z wyrozumiałością na zafarbowane pranie, będące efektem pierwszych prób robienia prania przez nasze dziecko, uczyć się nowego języka, czy zapamiętywać informacje ze skomplikowanego spotkania w pracy. Dlatego warto zadbać o: sen, odpoczynek, dobre jedzenie, odpowiednie nawodnienie i czas, by praktykować empatię, czy to podczas rozmowy z drugim człowiekiem, czy w wersji solo, czyli wobec samego siebie. Dostęp do funkcji, które posiada kora nowa, pomaga nam budować zdrowe relacje nie tylko z innymi ludźmi, lecz także z samym sobą, a doświadczanie empatii nam w tym pomoże. Warto zauważyć, że wraz z długotrwałym stresem i brakiem doświadczania empatii spada nasza zdolność do uczenia się, jest to cenna informacja w momencie, gdy u naszych dzieci pojawiają się problemy z nauką. Czasem empatyczne podejście nauczyciela lub pomoc w nazywaniu uczuć i potrzeb dziecka wystarczy, by efektywność uczenia się wzrosła.

Empatia jest jak SPA dla naszego mózgu. Podkreśla to, co w nas najpiękniejsze i sprawia, że śmielej korzystamy z naszych zasobów.