Jak uniknąć cyberprzemocy?
Najnowsze badania pokazują, że rozwój i upowszechnianie się multimediów, coraz to nowsze edycje komputerów i olbrzymie zasoby internetu nie tylko stwarzają szanse edukacyjne, lecz także stanowią bardzo duże zagrożenie. Niebezpieczeństwo może być tym większe, że dla nastolatków XXI wieku cyberprzestrzeń, w której obecnie żyją, staje się dominująca i jest przez nich odbierana jako zupełnie naturalne środowisko. Świat wirtualny jest nieodłącznym elementem ich życia społecznego, codziennych aktywności i rozrywki. Niestety od dłuższego czasu można w nim zaobserwować zjawisko cyberprzemocy, które jest stosunkowo nowe, ale postrzegane przez specjalistów jako szczególnie niepokojące i niebezpieczne oraz stanowiące zagrożenie dla prawidłowego rozwoju dzieci i młodzieży.
Czym jest cyberprzemoc i jakie są jej rodzaje?
Cyberprzemoc to inaczej przemoc stosowana przy użyciu mediów elektronicznych. To agresja polegająca na wykorzystywaniu cudzych zdjęć, filmów i wiadomości, przesyłanych za pomocą różnego rodzaju komunikatorów, w formie mającej na celu zaatakowanie kogoś. Obecnie spotykamy się z wieloma formami cyberprzemocy. Jedną z nich jest trollowanie, czyli zamierzone wywieranie wpływu na innych użytkowników w celu ośmieszenia lub obrażenia kogoś poprzez wysyłanie kontrowersyjnych, napastliwych, często nieprawdziwych przekazów. Coraz częściej pojawia się także hejt (mowa nienawiści), czyli wypowiedzi i zachowania będące przejawem złości, agresji i nienawiści w stosunku do innych osób. Kolejną formą cyberprzemocy jest tzw. flaming, czyli kłótnia, prowadzona w obrębie forów internetowych lub serwisów społecznościowych. Warto wyróżnić także cyberstalking, który jest działaniem znacznie dłuższym niż flaming i jednostronnym, gdzie bez problemu można wyróżnić osobę atakującą i atakowanego, takie działanie ma charakter prześladowczy, może zawierać pogróżki czy różnego rodzaju groźby.
Bardzo niebezpieczną formą cyberprzemocy jest oczernianie i poniżanie w internecie, które polega na przekazywaniu fałszywych informacji o innych. Zdarza się także, że sprawca podszywa się pod ofiarę i dokonuje kradzieży tożsamości, wykorzystując jej hasło, by wysyłać z jej konta obraźliwe, niestosowne lub odstraszające treści do osób, które są przekonane, że ich nadawcą jest ofiara. Cyberprzemoc może też przejawiać się także w postaci wykluczenia i ostracyzmu, czyli wyłączenia kogoś ze społeczności sieciowej lub poprzez tzw. happy slapping, który polega na atakowaniu czy prowokowaniu innych osób oraz dokumentowaniu ich reakcji za pomocą filmów lub zdjęć. Szczególnie niebezpiecznym zjawiskiem jest child grooming, czyli uwodzenie dzieci w internecie, mające na celu wykorzystanie seksualne.
Cyberprzemoc może przybrać też formę agresji technicznej, która jest związana z działaniami kierowanymi przeciwko należącemu do ofiary sprzętowi komputerowemu, oprogramowaniu lub infrastrukturze informatycznej. Przykładem jest tzw. flood, czyli wielokrotne wysyłanie tych samych wiadomości w bardzo krótkich odstępach czasu.
Dlaczego cyberprzemoc jest niebezpieczna?
Cyberprzemoc jest niebezpieczna z wielu powodów, m.in. dlatego, że cyberagresor ma poczucie anonimowości, a to prowadzi do podejmowania działań, na które by się nie odważył, gdyby jego tożsamość była znana. W przeciwieństwie do osób narażonych na przemoc „tradycyjną” ofiara cyberprzemocy jest w zasadzie cały czas dostępna dla sprawcy, jest stale narażona na ataki, niezależnie od miejsca i czasu. Powoduje to ciągłe uczucie napięcia, a nawet zagrożenia czy osaczenia. W internecie łatwo można sprawić, że akt agresji będzie publiczny, jego zasięg jest praktycznie nieograniczony – świadkami publicznego upokorzenia mogą być nie tylko dziesiątki, ale wręcz setki, tysiące, a nawet miliony osób.
W cyberprzestrzeni łatwo i w krótkim czasie można się natknąć na wiele osób, które będą stanowiły cel ataków. Samo atakowanie też jest proste, zajmuje mało czasu i zwykle nie wiąże się (przynajmniej na początku) z negatywnymi konsekwencjami dla sprawcy. Jeśli takie konsekwencje się pojawią, są na tyle niewielkie, że nie odstraszają potencjalnych atakujących. Hejterzy najczęściej nie widzą reakcji atakowanych przez siebie osób, co ułatwia im stosowanie agresji. Ponadto cyberprzemoc jest stosowana w postaci różnorodnych form, a dostęp do sieci jest niemalże nieograniczony. Materiały cyberprzemocowe są szybko powielane w sieci i praktycznie nie ma możliwości usunięcia ich. Wciąż mamy też stosunkowo niski poziom kontroli społecznej tego typu zachowań. Niestety nauczyciele oraz rodzice mają bardzo ograniczoną wiedzę i doświadczenie związane z korzystaniem z mediów elektronicznych.
Co mogą zrobić dorośli, aby chronić dziecko przed cyberprzemocą?
Najważniejsze w działaniach profilaktycznych mających na celu przeciwdziałanie cyberprzemocy jest dostarczanie młodym ludziom wiedzy i umiejętności w zakresie posługiwania się nowymi mediami. Powinni oni zdawać sobie sprawę z zagrożeń płynących ze świata wirtualnego i znać zasady bezpiecznego i odpowiedzialnego korzystania z tych technologii. Młodzi ludzie muszą wiedzieć, jak korzystać z sieci, aby nie stała się ona miejscem agresji i przemocy. Należy też uświadomić im, jakie mogą być konsekwencje ryzykownych działań w internecie. Rolą rodziców i nauczycieli jest więc prowadzenie szeroko zakrojonej edukacji młodych ludzi, skupiającej się także na tym temacie.
Warto przekazywać dzieciom i młodzieży aktualną wiedzę dotyczącą tego, jak wykorzystywać rozwiązania techniczne, by nie stać się ofiarą cyberprzemocy. Szczególnie ważne są działania wychowawcze, które wyposażyłyby młodych ludzi w odpowiednie zasady moralne, etyczne czy religijnie, co stałoby się buforem zabezpieczającym przed nieetycznymi zachowaniami w świecie online.
Zrealizowanie pozytywnego potencjału technik informacyjno-komunikacyjnych nie jest w pełni możliwe bez odwołania się do etyki, integralnego, autentycznego traktowania drugiego człowieka. Użytkownik internetu kierujący się ślepo determinizmem technologicznym ulega pokusie wykluczania i alienacji. Uczestniczy w przestrzeni wirtualnej pełnej pozorów, w której ignoruje się człowieka i zjawiska rzeczywiście zachodzące w świecie, co grozi zastąpieniem ich przez procesy technologiczne. Powstaje ryzyko bezrefleksyjnego przechodzenia od jednej relacji do drugiej, od jednego wydarzenia do drugiego, bez tworzenia autentycznych relacji interpersonalnych, bez brania odpowiedzialności za swoje czyny. Pojawia się za to anonimowość i bezosobowość czy wręcz manipulacyjny charakter kontaktów w sieci, dowolność treści przekazów i nadmierna swoboda w ich uzyskiwaniu czy wręcz iluzoryczność wirtualnej rzeczywistości.
Należy zatem podnosić wśród młodych ludzi poziom świadomości dotyczącej zagrożeń w internecie. Powinni oni zostać wyposażeni w odpowiednią wiedzę na ten temat i nauczyć się konstruktywnych sposobów reagowania na cyberprzemoc. Muszą zyskać poczucie odpowiedzialności ze własne zachowania, bez rozgraniczania ich na rzeczywistość online i offline. Potrzebne jest także prowadzenie działań wychowawczych, skłaniających do refleksji nad funkcjonowaniem dzieci i młodzieży w świecie wirtualnym oraz podwyższanie ich kompetencji aksjologicznych.
