Jak wspierać rozwój poczucia własnej wartości u dziecka cz.II

Nad czym warto pracować, by jako rodzic świadomie kształtować poczucie własnej wartości u dziecka?

Wartości i przekonania w rodzinie

Największe „szkody” są  często nieświadomie wyrządzane w domu rodzinnym. Z badań wynika, że postawa rodzica wobec dziecka wywiera duży wpływ na to, jak ono samo siebie postrzega. Dzięki odpowiedniej postawie rodzic może wyposażyć dziecko w poczucie pewności siebie, które jest bardzo potrzebne, żeby przeciwstawić się naciskom społecznym. Może też jednak pozbawić dziecko wszelkich środków obrony w kontaktach społecznych. Niska samoocena i kompleksy rodzica często utrudniają mu zaakceptowanie niedoskonałości swojego dziecka. Jeśli sam nie jest zadowolony ze swojego życia, może wykazywać niewłaściwe postawy rodzicielskie, obciążone poczuciem winy. Nikt nie chce świadomie odrzucać swojego dziecka, ale ono odzwierciedla nas samych, przez co może przypominać o trudnych uczuciach i przeżyciach. Dlatego uważne przyjrzenie się sobie samemu i zyskanie samoświadomości jest bardzo istotne.

Zadaj sobie pytanie, czy nie jesteś w głębi duszy rozczarowany, że Twoje dziecko jest takie, a nie inne? Czy nie urodziło się w jakimś trudnym okresie Twojego życia? Warto zadać sobie tego typu pytania, bo już samoświadomość może dać więcej przestrzeni dla niedoskonałości Twojego dziecka. Należy sobie jednak uświadomić, że wiele dzieci ma pewność albo intuicyjnie wie, że rodzice je kochają, jednak nie są już takie pewne, czy rodzice naprawdę uznają ich wartość. Dziecko może żyć w poczuciu, że rodzic wątpi w jego możliwości. Miłość i szacunek nie są tym samym. Miłość to osobista sprawa między rodzicem a dzieckiem, a szacunek, który objawia się  jako podziw i pewność, jest bardziej nastawiony na innych. Pewne zachowania lub wypowiedzi mogą sugerować dziecku, że musi być kontrolowane lub poprawiane, aby nie przyniosło rodzinie wstydu. Gdy na jakimś przyjęciu dziecko coś mówi, a matka lub ojciec od razu zaczyna tłumaczyć, co miało na myśli, ono wie, że rodzic czuje się przez nie niekomfortowo. A jest niezwykle istotne, by miało kogoś, kto wierzy w jego wartość, ponieważ to pomoże mu się zmierzyć z życiowymi wyzwaniami. 

Blokady w rodzinie

Życie w dzisiejszym społeczeństwie stawia przed nami ogromne wyzwania, na co wpływają przeróżne oczekiwania – np. w kwestii edukacji, kontaktów społecznych oraz wyglądu. Można wyróżnić cztery najbardziej powszechne czynniki w domu rodzinnym, które mogą negatywnie wpływać na poczucie własnej wartości u dziecka:

1. Brak wrażliwości rodzicielskiej: ważne jest, aby zwracać uwagę na to, co się mówi w obecności dziecka, szczególnie w kwestiach związanych z wyglądem i inteligencją. Jeśli rodzic formułuje negatywne komentarze wobec dziecka przy innych osobach, może się ono poczuć zranione. 

2. Brak czasu i zmęczenie: wiemy, że większość ludzi jest obecnie bardzo zabiegana i ma do czynienia z ogromną presją czasu. Wielu rodziców pracuje na dwa etaty, bierze nadgodziny albo angażuje się w różnego typu aktywności, aby zapewnić jak najlepszy byt swojej rodzinie. W związku z tym w ciągu tygodnia nie mają czasu ani sił, by porozmawiać, pobawić się czy po prostu pobyć razem ze swoim dzieckiem. 
3. Poczucie winy: nikt nie jest doskonały, nie ma doskonałych rodziców. Wielu z nas odczuwa poczucie winy wobec dziecka, np. z powodu przekazania choroby genetycznej, mimo że w ogóle nie mamy na to wpływu. W takiej sytuacji podejście rodzica do dziecka znacznie się zmienia, co może zniszczyć zdrową relację między nimi. Zdarza się np., że rodzic staje się oschły albo pobłażliwy w stosunku do dziecka. 
4. Rywalizacja o miłość: dziecko może wyczuwać, że rodzic z różnych przyczyn (często też zasadnych, jak np. narodziny albo choroba rodzeństwa) zajmuje się więcej bratem lub siostrą albo spędza z nimi więcej czasu. Warto być świadomym, że taka sytuacja może zaistnieć i zawczasu nauczyć dziecko wyrażania swoich uczuć. Nie można także wspierać antyspołecznego zachowania względem rodzeństwa.  

Wady i słabości

Trzeba podkreślić, że zdrowe poczucie własnej wartości nie opiera się na przekonaniu, że jest się lepszym od innych. Cechą osoby, która ma niskie poczucie własnej wartości jest natomiast to, że ma ona tendencję, aby nadmiernie (także w obecności obcych osób) opowiadać o swoich wadach i słabościach. Gdy poznając kogoś, podkreślamy wyłącznie swoje wady, prawdopodobnie ta osoba będzie nas traktować zgodnie z tym, co sami jej sugerujemy. Ponadto, gdy często powtarzamy coś na głos, staje się to mocniejsze i bardziej prawdziwe. Dlatego należy oduczyć dzieci mówienia źle o sobie samym. Przesadna samokrytyka nie prowadzi do niczego dobrego. Być świadomym swoich wad i słabości, a opowiadać o tym wszystkim dookoła, to dwie różne sprawy. 

Należy jednak przyznać, że niektóre dzieci są obarczone poważniejszymi defektami niż inne, przez co najprawdopodobniej na pewnym etapie życia doświadczą problemów emocjonalnych. Nasze społeczeństwo ma zakodowane pewne wartości (np. kto jest piękny lub co jest atrakcyjne), które są uznawane przez wszystkich i niestety trudno te schematy zmienić. 

Co mogą zrobić rodzice, żeby przygotować dziecko na związane z tym konfrontacje? Trzeba być realistycznym. Nie da się wyeliminować czy zmienić wartości i poglądów, które są w społeczeństwie powszechnie przyjęte. Dobre życie rodzinne nie sprawi, że dziecko uniknie poza domem przykrych przeżyć. Jednak osobowość człowieka kształtuje się i rozwija właśnie w wyniku napotkanych trudności. Problemy i próby są potrzebne, aby móc się nauczyć radzić sobie z przeciwnościami losu i frustracją. Zadaniem rodziców nie jest eliminowanie wszystkich trudności (choć pewnie najchętniej to właśnie byśmy robili). Rodzice mają być dla dziecka bezpieczną przystanią, motywować je, gdy jest zrezygnowane, i przekazać mu narzędzia do radzenia sobie z napotkanymi przykrościami. Natomiast w momencie, gdy rodzice widzą, że trudności przekraczają siły dziecka, powinni zainterweniować. Jednym z narzędzi, które możemy zaprezentować naszym dzieciom, jest kompensacja, czyli równoważenie swoich słabości przez maksymalne wykorzystanie silnych stron.

Misją rodziców jest pomóc dziecku znaleźć te mocne strony i nauczyć wykorzystywać je tak, by pomagały osiągnąć zamierzony efekt i uczucie satysfakcji. Poczucie niższej wartości może paraliżować, ale również – dać ogromną motywację do działania. Jest to spowodowane chęcią udowodnienia swojej wartości i umiejętności.. Być może stanie się to dzięki muzyce, aktywności sportowej czy artystycznej, a może dziecko zacznie budować modele samochodów lub zajmie się pielęgnowaniem roślin w ogródku. Zazwyczaj dzieci same z siebie nie widzą swoich możliwości, dlatego też zadaniem rodzica jest pomóc wybrać sposób na ich rozwijanie (albo pomagać w wybieraniu na nowo), a potem motywować do dalszego rozwijania tej umiejętności. 

Wygląd

A co z wyglądem? Niestety wszyscy wiemy, że w dzisiejszych czasach, m.in. przez media społecznościowe, mocno zwraca się na niego uwagę. Choć dla nas samych może nie jest to najważniejsza wartość, każdy rodzic powinien starać się, najlepiej jak tylko potrafi, sprawić, by dziecko czuło się dobrze ze swoim wyglądem. To też pomoże mu zmierzyć się z wartościami które funkcjonują w dzisiejszym społeczeństwie. Spraw, żeby dziecko miało fryzurę, w której wygląda i czuje się najlepiej, żeby było zadbane i ładnie ubrane, jeżeli ma krzywe zęby, zabierz je do ortodonty. Jest na pewno kilka rzeczy, w których możemy dziecku pomóc, jednocześnie pamiętając, że nie jest to najważniejsze. 

Edukacja

Rodzice powinni także zwracać uwagę na to, jak ich dziecko radzi sobie w szkole. To drugie miejsce po domu, w którym dziecko spędza najwięcej czasu, zatem ten czynnik ma równie duży wpływ na rozwijanie poczucia własnej wartości. Jeśli dziecko ma trudności w nauce, to trzeba zbadać, jaka jest przyczyna i, jeśli to konieczne, zainterweniować w odpowiedni sposób. Może dobrym rozwiązaniem będą korepetycje albo zmiana klasy lub szkoły? Należy motywować dziecko do nauki i mu w tym pomagać, ale jednocześnie nie można wywierać silnej presji, z którą trudno będzie sobie dziecku poradzić. W kwestii trudności w szkole zawsze można się skonsultować z nauczycielem, pedagogiem albo psychologiem szkolnym, który doradzi, jakie jest najlepsze wyjście. Celem jest maksymalne wykorzystanie potencjału do nauki, ale nie powinno się to odbywać kosztem poczucia własnej wartości. 

Zdrowe poczucie własnej wartości może zapobiec wielu problemom. Chcielibyśmy zachęcić rodziców do przemyślenia różnych kwestii związanych z poczuciem własnej wartości oraz zaprosić i zmotywować ich do świadomego działania. Tych, którzy martwią się o rozwój poczucia własnej wartości u swojego dziecka, ale sami (być może nawet nieświadomie) wspierają go, chcielibyśmy uspokoić i utwierdzić w przekonaniu, że mają dobre podejście.