Rozszyfrować połóg

Wywiad z Aleksandrą Nowak  – położną i doradczynią laktacyjną

Powoli zwiększa się społeczna świadomość w temacie połogu. Nadal jednak jest wiele osób, które nie wiedzą nawet, czym on jest. Czy mogłabyś opowiedzieć krótko o tym, czym jest połóg, jak długo trwa i co się z nim wiąże?

Tak, to prawda, że świadomość dotycząca tego tematu się zmienia, ale nadal jest niska. Połóg jest słowem owianym pewną tajemnicą, ale też czymś niedocenianym. Wyjaśnijmy zatem: jest to czas od narodzin dziecka do momentu cofnięcia się zmian, które w czasie ciąży zaszły w organizmie kobiety. Mówi się, że połóg trwa około 6-8 tygodni. Zaznaczę jednak, że to określenie jest jedynie umowne, czas trwania połogu jest kwestią bardzo indywidualną – u jednych kobiet potrzebne zmiany zajdą dużo szybciej, a u innych regeneracja będzie dłuższa.

Należy podkreślić, że połóg jest czasem. To nie kwestia kilkunastu czy kilkudziesięciu godzin. W jego przypadku jest zupełnie inaczej niż przy porodzie, gdy organizm chwilowo i maksymalnie mobilizuje się, żeby wydać dziecko na świat.

Pierwszym czynnikiem, który wiąże się z połogiem, jest inwolucja macicy. Ten narząd znacznie powiększa się przez 9 miesięcy ciąży. Później, właśnie w trakcie połogu, musi się on obkurczyć. Wszystkie substancje pochodzące z oczyszczającego się mięśnia macicy są w tym czasie wydalane – są to odchody połogowe.

Kolejnym istotnym elementem połogu jest laktacja. Rozpoczyna się ona przy udziale wielu czynników, takich jak hormony czy pierwsza stymulacja. Dlatego też tak ważny jest „pierwszy kontakt” matki z dzieckiem tuż po porodzie (jeżeli stan matki i dziecka na to pozwala), a także późniejsze częste przystawianie go do piersi. Takie aktywności decydują o tym, jak będzie wyglądał czas karmienia piersią.

Przechodząc dalej, nie sposób pominąć ogromnych zmian hormonalnych, której następują w czasie połogu. Wszystkie hormony wpływające na organizm kobiety w ciąży po porodzie mocno spadają. Równocześnie pojawiają się inne – jak na przykład prolaktyna – których poziom znacznie wzrasta. Powoduje to „huśtawkę hormonalną” i wynikające z niej niekontrolowane zmiany nastroju. Bardzo częstym zjawiskiem jest obniżenie nastroju po porodzie, tzw. baby blues. Ten moment nie jest łatwy i bywa niezrozumiały nie tylko dla samej kobiety, lecz także dla jej bliskich. Brak zrozumienia wynika z braku świadomości. Oba te czynniki nie pomagają kobiecie, a wręcz utrudniają ten, i tak bardzo wymagający, okres.

Połóg to także czas gojenia się ran poporodowych, szczególnie jeśli przy porodzie pękło krocze lub konieczne było jego nacięcie. .Po cięciu cesarskim goją się rany na powłokach brzusznych. Na to wszystko potrzeba czasu. Dlatego tak ważny w definicji słowa połóg, jest właśnie czas.

To właśnie w tym czasie kobieta staje się matką, co jest dla niej nową sytuacją. Nawet jeśli ma starsze dzieci – i tak staje się matką raz jeszcze. Pojawia się nowy człowiek, który wnosi do życia nową rzeczywistość. Chociaż przy kolejnych dzieciach może być łatwiej przeżyć połóg (kobieta doświadczyła już tego, co po pierwszym porodzie może być bardzo zaskakujące), ból i zmęczenie są odczuwane z taką samą intensywnością.

Czy mogłabyś wyjaśnić dokładniej, czym są odchody połogowe?

Jak już wspominałam, w czasie ciąży mięsień macicy, który wcześniej był wielkości małej gruszki, powiększa się wielokrotnie. Ma też w środku błonę wyściełającą, która znacznie w ciąży narasta.  Dodatkowo tworzy się łożysko, które jest połączone z macicą dzięki czemu w nim zachodzi cała wymiana gazowa, hormonalna i wydalnicza dziecka. Po porodzie dziecka rodzi się łożysko, a macica szybko zaczyna się obkurczać i oczyszczać, powodując krwawienie, nazywane fachowo odchodami połogowymi. Tkanki się złuszczają i, tak jak podczas menstruacji, są wydalane na zewnątrz, tyle że w dużo większej ilości. Początkowo jest to żywoczerwone krwawienie, w którym mogą występować skrzepy krwi. Później żywej krwi jest coraz mniej, więc zmienia się zabarwienie odchodów. Przechodzi stopniowo z brunatnego w żółte, a na końcu staje się szarawe. Krwawienie ustępuje wraz z ostatecznym oczyszczeniem się macicy. Na ogół dzieje się to po ok. 6 tygodniach, jednak to kwestia indywidualna, różni się w zależności od danego organizmu. W pierwszym, najtrudniejszym tygodniu po porodzie występuje mocne krwawienie, które może być również bolesne. Natomiast aktywność fizyczna i karmienie dziecka piersią przyspieszają proces wydalania odchodów połogowych.

Warto w tym czasie szczególnie dbać o higienę, m.in. poprzez częstą wymianę wkładek (minimum co 4 godziny) czy kąpiele pod prysznicem dwa razy dziennie.

Jak zadbać o siebie podczas połogu? Jak to zrobić, gdy w domu są też starsze dzieci?

W trakcie połogu należy dużo wypoczywać. Dobrze jednak zadbać, by był to aktywny wypoczynek, a nie czas spędzony wyłącznie w łóżku. Warto mobilizować swój organizm i pobudzać go, na przykład poprzez regularne spacery. W przeciwnym razie występuje ryzyko zakrzepicy, gdyż po porodzie organizm pozbywa się nadmiaru wody, a tym samym – rosną czynniki krzepnięcia krwi. Wszystko jednak powinno odbywać się w granicach rozsądku. Kobieta musi się oszczędzać, jeśli boli ją krocze czy brzuch.

W tym czasie warto również korzystać z pomocy rodziny bądź bliskich osób. Z pewnością będzie to przydatne w kwestii opieki nad starszymi dziećmi. Kobieta nie może w trakcie połogu dźwigać ciężaru większego od masy nowonarodzonego dziecka. Dlatego właśnie nie powinny na niej spoczywać obowiązki takie jak kąpanie starszych dzieci czy wnoszenie wózka po schodach – wymagają po prostu zbyt dużo fizycznego wysiłku.

W przeżywaniu połogu pomocna jest uważna samoobserwacja i troska o własne potrzeby. Przemęczenie, stres i zdenerwowanie wpływają negatywnie nie tylko na stan psychiczny kobiety, lecz także np. na karmienie piersią. Gdy wzrasta poziom hormonów stresu, osłabia się laktacja. W trosce o siebie i swoje dziecko warto więc szczególnie dbać o regenerację. Można np. samemu spać w trakcie drzemek dziecka. Żeby połóg mógł przebiegać prawidłowo, należy zatroszczyć się o siebie w każdym aspekcie.

Poza higieną, umiarkowaną aktywnością fizyczną i stymulowaniem laktacji, ważne jest też prawidłowe odżywianie. Należy w tym czasie jeść zdrowe i wartościowe potrawy. Żeby w ferworze dbania o potrzeby dziecka nie zapomnieć o własnych, można w przygotowywanie posiłków zaangażować bliskie osoby. Młode mamy w trakcie laktacji mogą jeść właściwie wszystko, co jest zdrowe. Chodzi przede wszystkim o to, żeby dieta była dobrze zbilansowana, żeby były w niej zarówno warzywa i owoce, jak i pieczywo czy inne podstawowe produkty. W niektórych sytuacjach, takich jak np. cięcie cesarskie czy nacięcie krocza przy porodzie, wymagana jest dieta lekkostrawna, o czym kobieta jest informowana.

Jak mężczyzna może wspierać kobietę w czasie połogu?

Poród i połóg to dla mężczyzn najczęściej zupełna abstrakcja. Pierwszym i najważniejszym krokiem powinno być więc uświadamianie ich w tym temacie. To kluczowe, by mężczyzna współuczestniczył w zajęciach szkoły rodzenia czy w edukacji przedporodowej, którą można odbyć u położnej środowiskowej. Dzięki temu będzie mógł odpowiednio wspierać kobietę zarówno w czasie ciąży czy porodu, jak i w trakcie trwania połogu. W okresie oczekiwania na pojawienie się dziecka można na spokojnie przygotować się do dużych zmian, które zajdą w życiu rodziny.

Warto też odciążać kobietę po porodzie w pełnieniu zwykłych obowiązków domowych, takich jak gotowanie czy sprzątanie. Połóg to dobry czas na wykorzystanie urlopu tacierzyńskiego. Obecność ojca w domu pomoże oswoić się z nową sytuacją zarówno jemu, jak i całej rodzinie.

Choć partner stoi na pierwszej linii frontu, dla młodej mamy ważne jest wsparcie nie tylko z jego strony. Praktycznie każda bliska osoba może się w nie zaangażować. Starsze dzieci mogą w tym czasie częściej i bardziej intensywnie włączać się w obowiązki domowe. Pomóc mogą też rodzice, teściowie czy znajomi. Najważniejsze jest to, żeby odciążyć kobietę tak, by w rolę mamy mogła wejść w zgodzie ze swoimi potrzebami.

Jakie niepożądane sytuacje mogą spotkać kobietę w czasie połogu? Co zrobić w przypadku ich wystąpienia?

Jeśli pojawia się coś, co nas niepokoi, warto szukać fachowej pomocy. Z noworodkiem w takich sytuacjach kierujemy się do pediatry. Jeżeli chodzi o samą kobietę i czas połogu, warto uważnie obserwować wszystkie zmiany, które następują. Takie, które powinny nas zaalarmować, to na przykład: nagła kilkugodzinna przerwa w wydalaniu odchodów połogowych w pierwszych dwóch tygodniach po porodzie, zwiększenie się ilości odchodów połogowych w czasie, w którym było ich już niedużo, stany gorączkowe powyżej 38°, bolesność i obrzęk piersi, ból krocza czy niemożność oddawania moczu. We wszystkich tych sytuacjach należy zgłosić się po pomoc do lekarza ginekologa. 

Warto pamiętać, że połóg jest okresem wymagającym szczególnej troski i delikatności. To, co w jego czasie może pomagać zarówno kobiecie, jak i jej otoczeniu, to świadomość zachodzących procesów, a także – wynikające z niej zrozumienie i wyrozumiałość.